Hadîs
ve fıkıh ilimlerinde müctehid âlimlerden. İsmi, Muhammed bin İbrâhîm bin Münzir
en-Nişâbûrî'dir. Künyesi Ebû Bekr'dir. Mekke'de "Şeyh-ül-harem" diye
meşhûr oldu. 242 (m. 856) senesinde İran'ın Nişâbûr şehrinde doğdu. İlim
öğrenmek için çok yer gezdi. Mekke'ye yerleşti. Birçok âlimden ilim aldı. Fıkıh
ilminde mutlak müctehid idi. Birçok kitap yazdı. 319 (m. 931) senesinde
Mekke'de vefât etti.
İbnü'l-Münzir, Mekke'de müftîlik yaptı.
Buradaki âlimlerin en üstünlerinden olduğu için kendisine "Şeyh-ül-harem=Haremin
(ya'nî Mekke'deki âlimlerin) üstadı" denilirdi. Hadîs ve fıkıhda müctehid
âlimlerdendir. Şeyh Ebû İshâk-ı Şîrâzî, "Tabakât-ül-fukahâ" adındaki
eserinde, onu, müctehid fakîhler arasında saymaktadır.
İbnü'l-Münzir, Muhammed bin Meymûn, Muhammed
bin İsmâil es-Sâig, Muhammed bin Abdullah bin Abdülhakem, Rebî' bin Süleymân ve
daha pekçok âlimden ilim aldı. Kendisinden de; Ebû Bekr bin Mukrî', Muhammed
bin Yahyâ bin Ammâr-ı Dımyâti Hasen bin Ali bin Şa'bân ve kardeşi Hüseyn bin
Ali ve daha birçok âlim ilim aldılar, rivâyette bulundular.
Muhammed bin İbrâhîm İbni Münzir ile
birlikte, Muhammed bin Nasr, Muhammed bin Cerîr ve Muhammed bin Huzeyme de
mutlak müctehidlerden idiler. Başka bir müctehidi taklid etmezler, kendi
ictihâdlarına uyarlardı. İbnü'l-Münzir'in ictihâdının, İmâm-ı Şâfiî
hazretlerinin ictihâdına ve onun usûlüne uygunluğundan dolayı, Şâfiî mezhebi
âlimlerinden olduğunu bildirenler oldu. Şeyh Ebû Ali ve ba'zı Şâfiî âlimleri
de, onların hepsinin imâm-ı a'zamın re'yine (ictihâdına) uygun ictihâd
ettiklerini ve ona tâbi olup, onun mezhebine nisbet edildiklerini söylediler.
Bununla beraber, onu taklid eden müctehid âlimlerden değillerdi. İctihadlarının
çoğunda İmâm-ı a'zamın re'yinden ayrılsalar bile, çok kerre onun usûlünden
dışarı çıkmadılar. Fakat âlimlerin çoğu bunların dördünü de Şâfiî âlimlerinden
saymışlar ve onun mezhebine dâhil olduklarını söylemişlerdir.
Fıkıh ve hadîs ilimlerinde derin bir ilme
sahipti. Zamanındaki âlimler arasında onun derecesine yükselenler çok azdı.
Bütün âlimlerin ilmine i'timâd ettiği yüksek bir âlimdi. Mezheb âlimlerinin
beyanlarını, aralarındaki ihtilaflı mes'eleleri ve bunların delillerini çok iyi
biliyordu. Bunları ve dinde icmâ' ile sabit olan hükümleri bir kitapta
toplamıştı. Onun bu hususta yazdığı eserine, herkes ihtiyaç duyuyordu.
Eserlerinin başlıcaları
şunlardır:
Kitâb-ül-evsât,
Kitâb-ül-işrâf fî ihtilâfil-ulemâ,
Kitâb-üt-tefsîr,
Kitâb-ül-icmâ',
Kitâb-üs-Süneni ve'l-icmâ'ı ve'l-İhtilâf.
İbnü'l-Münzir'in, Ebû Tâlib-i
Mekkî'nin ve İbn-i Hüzeyme'nin, Resûlullah efendimizden ve O'nun Sahâbîlerinden
rivâyet ettiği duâlardan ba'zıları şunlardır:
"Sübhâne rabbiyel-aliyyil-a'lel-vehhâb.
Lâ ilâhe illallahü vahdehü lâ şerike leh, lehül-mülkü ve lehül-hamdü ve hüve
alâ külli şey'in kadir"
"Raditübillahi rabben ve bil-İslâmi
dinen ve bi-Muhammedin nebiyyen."
(Allahı Rab, İslâmı dîn, Muhammed'i (s.a.v.)
Peygamber olarak kabul ettim.)
"Ey, yerleri ve gökleri yaratan, gizli
ve aşikâre herşeyi bilip herşeye mâlik olan Allahım! Bir olduğuna ve senden
başka ibâdete lâyık kimsenin bulunmadığına şehâdet ederim. Kendi
kötülüklerimden, şeytanın hile ve desiselerinden sana sığınırım."
"Allahım! Senden, dînim ve dünyâm, malım
ve ailem hakkında af ve afiyet dilerim,"
"Allahım, kusurlarımı ört ve beni
tehlikelerden emin kıl. Sürçmelerimi azalt; önümden, ardımdan, sağımdan ve
solumdan beni koru ve azametinle alt tarafımdan (üzerinde yürüdüğüm şu
topraklardan) gelecek zararlardan beni koru!"
"Allahım! Beni, mekrinden emîn
olanlardan kılma (Senin gazabından devamlı korkanlardan eyle). Bana başkasını
musallat etme. Dâima kusurlarımı Ört ve beni zikrinden, ayrılan gâfillerden
kılma."
"Allahım! Sen benim Rabbimsin. Senden
başka ibâdete lâyık ma'bûd yoktur. Beni yaratan sensin. Ben senin kulunum,
gücümün yettiği kadar sana verdiğim söz ve ahid üzerinde-yim. Yaptığım
kötülüklerden sana sığınırım, verdiğin ni'metlere şükreder, kusurlarımdan sana
iltica ederim. Günahlarımı mağfiret eyle, senden başka mağfiret eden
yoktur."
(Bu duâ, "Seyyid-ül-istigfâr"
adiyle meşhûrdur.)
"Allahım! Gözüme, kulağıma ve bütün
bedenime sıhhat ve afiyet ihsan eyle! Senden başka hakîkî ma'bûd yoktur."
"Allahım! Kaza ve kaderinden râzı
olmayı, öldükten sonra huzur içinde ebedî se'âdeti ve cemâlini müşahede
zevkini, sana vâsıl olma hevesini, dayanılmayacak zararlardan ve sapıtıcı
fitnelerden beni korumanı senden ister; zulm etmek ve zâlim olmaktan, başkasına
tecâvüz etmekten veya tecâvüze uğramaktan veya affedilmeyecek bir günahı
işlemekten de sana sığınırım"
"Allahım! Din ve azmimde sebatı,
rüşdümde azimeti, iyi işlere azmetmeyi senden isterim. Ni'metine şükrü ve sana
güzel ibâdet edebilmeyi senden isterim. Her şeyden salim ve huşu' sahibi bir
kalbe, dürüst ahlâka, sâdık ve zikredici lisana sahip olmayı, ni'metine şükür
ile güzel ibâdet ve makbul amellerde bulunmamı senden isterim. Bildiğin bütün
iyilikleri senden ister ve bildiğin bütün kötülüklerden sana sığınırım.
Bildiğin bütün günahlardan sana tövbe ederim. Sen bilirsin, ben bilemem. Bütün
gizli şeyleri en iyi bilen sensin!
Allahım! Geçmiş ve gelecek, gizli ve aşikâre
işlediğim ve senin bildiğin bütün kusurlarımı mağfiret et. İlk ve son, herşeye
kadir olan ve her gizliyi bilen sensin. Allahım! Senden Sonu küfür olmayan
îmânı, tükenmeyen ni'metleri "Huld" Cennetinde, Peygamberin Muhammed
aleyhisselâm ile arkadaşlığı senden isterim,"
"Allahım! Söz ve işlerin güzelini ve
bütün iyilikleri, kötülüklerden uzak kalmayı, yoksulları sevmeyi, meyi, senden
isterim. Seni sevmeyi ve seni seveni sevmeyi ve sevgine yaklaştıracak her ameli
sevmeyi senden isterim. Günahlarımı bağışlamanı, beni mağfiret edip merhamet
etmeni senden isterim. Kavmimi belâ ve musîbet ile imtihan edeceğin zaman,
hemen beni kendine al ve fitne ile karşılaştırma!"
"Allahım! Gaybı bilen ve her şeye yeten
sonsuz kudretin hürmetine, hakkımda hayat hayırlı olduğu müddetçe beni yaşat,
ölüm hayırlı olduğunda da ruhumu kabzeyle. Gizli ve aşikâre haşyet (korku)
üzere bulunmamı, hiddet ve sükûnette adaletten ayrılmamamı, zenginlik ve
fa-kîrlikte i'tidâli ve zâtının cemâline bakmanın zevkini ve sana ulaşmanın aşk
ve hevesini senden ister, zarar veren şeylerin mazarratından ve sapıtan
fitnelerden sana sığınırım. Allahım îmân cevheri ile bizi süslendir. Hidâyette
olup, hidâyete ulaştıranlardan eyle!"
"Allahım! İsyan ile aramızda perde
olacak şekilde, bize haşyet (korku) ihsan eyle. Cennetine ulaştıracak tâati,
dünyâ ve âhıret musîbetlerini ehvenleştirecek yakîni bize ver!"
"Allahım! Yüzümüzü haya, kalbimizi korku
ile doldur. Sana kulluk edecek şekilde gönüllerimize heybet ve azametini
yerleştir. En üstün sevgilimiz ve en çok korkacağımız sen ol!"
"Allahım! Bugünün evvelini ni'met, ortasını rahmet, sonunu da mağfiret ve
kerâmet kıl."
"Hamd, o Allaha olsun ki, azameti
karşısında herşey tevazu gösterdi, dize geldi. Yüceliği karşısında herşey
yerlere serildi. Mülk ve azameti karşısında herşey eğildi. Kudretine herkes
teslim oldu. Hamd, o Allaha olsun ki, heybeti karşısında herşey durakladı.
Hikmeti ile herşeyi açığa çıkardı ve kibriyâlığı (büyüklüğü) karşısında herşey
küçüldü."
"Allahım! Bizi müttekî olan
dostlarından, felaha ermiş cemâatinden ve sâlih kullarından eyle. Sevdiğin
işleri başarmada bizi muvaffak eyle ve bizi lehimize olan iyi işlere teveccüh
ettir (yönlendir)."
"Allahım! İyilikleri toplayan, evveli ve
âhiri iyilik olan herşeyi senden ister; kötülükleri toplayan, evveli ve âhiri
kötülük olan herşeyden sana sığınırız."
"Allahım! Benim üzerimde olan kudretin
hakkı için bana rahmetinle teveccüh et. Sen tövbeleri kabul eden azîm ve
merhamet sahibisin. Allahım hilm ve keremin hakkı için beni affeyle, bağışla.
Sen mağfiret edici ve hilm sahibisin. Allahım, hâlimi bilirsin, merhamet et.
Zira sen merhamet edenlerin en merhametlisisin!"
"Allahım! Bana olan mâlikiyyetin hürmetine,
beni nefsime hâkim kıl ve nefsimi bana musallat etme. Zira dilediği gibi yapan,
melik ve cebbar sensin."
"Allahım! Seni noksan sıfatlardan
takdis, tesbih, tenzih eder ve sana hamd ederim. Senden başka ilâh yoktur.
Kötülükleri yapmakla nefsime zulüm ettim, günahlarımı mağfiret eyle. Sen benim
Rabbimsin, günahlarımı ancak sen bağışlarsın."
"Allahım! Sana kavuşturacak doğru yolu
bana ilham et ve nefsimin kötülüklerinden beni koru!"
"Allahım! Benim azâba uğramama sebep
olmayacak helâl lokmayı, bana rızık eyle. Beni taksimatına kanâat edenlerden
eyle ve bana ayırdığın rızık ile, senin kabul edeceğin iyi şeylerde beni
çalıştır!"
"Allahım! Senden, günahlarımın affını,
vücûdumun afiyetini hüsn-ü yakîn ile dünyâ ve âhırette huzur, refah ve se'âdeti
dilerim. Ey, günah kendisine zarar vermeyen ve mağfiret kendisinden birşey
eksiltmeyen Allahım! Sana zararı dokunmayan günahlarımı bana bağışla, senden
birşey eksiltmeyen mağfiretini de bana ver!"
Duâ olarak da okunabilen ba'zı âyet-i kerîme meâlleri şöyledir:
"Ey Rabbimiz! Bize sabır ver, müslüman
olduğumuz halde ruhumuzu kabzeyle." (A'râf-126)
"Sen, dünyâ ve âhırette benim dostum,
yardımcım ve koruyucumsun. Benim canımı müslüman olduğum hâlde al ve sâlihlere
kat," (Yûsuf-101)
"Sen, bizim velîmiz, dostumuzsun. Bizi
affet ve bize rahmet et! Mağfiret edicilerin en hayırlısı sensin."
(A'râf-155)
"Bizim için bu dünyâda ve âhırette güzel
olanı yaz. Biz sana döndük." (A'râf-156)
"Ey Rabbimiz! Sana tevvekkül ve sana
teveccüh ettik. Rücû', dönüş ancak sanadır." (Mümtehine-4)
"Ey Rabbimiz! Bizi bu zâlim kavmin
işkencesine uğratma." (Yûnus-85)
"Ey Rabbimiz! Kâfirleri bize musallat
etme. Bizi mağfiret eyle! Sen muhakkak azîz ve hakimsin." (Mümtehine-5)
"Ey Rabbimiz! Günahlarımızı ve
işimizdeki afin hareketlerimizi mağfiret eyle. (Düşmanla muharebede)
ayaklarımızı sabit kıl, tesânüdümüzü arttır ve kâfirlere karşı bize yardım
et!" (Âl-i İmrân-147)
"Ey Rabbimiz! Bizi ve îmânda bizden önce
olan din kardeşlerimizi mağfiret eyle ve kalblerimizde mü'minler için kin ve
hased bırakma. Ey Rabbimiz! Sen çok şefkat ve çok merhamet sahibisin."
(Haşr-10)
"Ey Rabbimiz! Bize senin katından rahmet
ver. İşimizde bize doğru bir yol tuttur." (Kehf-10)
"Ey Rabbimiz, bize dünyâda hasene
(iyilik) ver, âhırette de hasene ver ve ateşin (Cehennemin) azabından bizleri
koru!" (Bekara: 201)
"Ey Rabbimiz! Doğrusu biz bir münâdi
işittik. O, Rabbimize imân edin diye îmâna çağırıyor, biz de îmân ettik. Ey
Rabbimiz! Günahlarımızı mağfiret eyle. Kusurlarımızı ört ve bizi iyiler
arasında öldür. Ey Rabbimiz! Resûllerinin lisânı ile va'dettiklerini bize ver.
Kıyâmette bizi rezîl ve rüsvâ etme! Muhakkak ki Sen sözünden dönmezsin."
(Âl-i İmrân: 193-194)
"Ey Rabbimiz! Eğer unuttuk veya yanıldıysak
bizi mes'ûl tutma. Ey Rabbimiz! Bizden öncekilere yüklediğin gibi bize de ağır
yük yükleme. Ey Rabbimiz! Takat getiremeyeceğimiz şeyleri bize yükleme. Bizi
affet, hatâlarımızı bağışla. Bize rahmet eyle. Sen bizim mevlâmızsın,
koruyucumuz ve yardımcımızsın. Kâfirlere karşı bize yardım et!"
(Bekara-286)
"Rabbim! Beni, anne ve babamı mağfiret
eyle. Onlar, küçüklüğümde bana acıyıp baktıkları gibi, Sen de onlara rahmet
eyle. Kadın, erkek bütün mü'min ve müslümanların ölü ve dirilerini affet.
Rabbim! Bana mağfiret ve merhamet et. Sana ma'lûm olan günahlarımı affeyle.
İzzet ve kerem sahibi Sen'sin. Merhamet edicilerin en hayırlısı, mağfiret
edicilerin de en hayırlısı sensin. Biz Allah içiniz, Allahtan geldik ve O'na
döneceğiz. Kuvvet ve kudret Azîz ve Yüce Olan Allahındır. Allah bize yeter en
iyi koruyucu O'dur. Hatem-ül-Enbiyâ Hz. Muhammed Mustafâ ve âline salât ve
selâm olsun."
"Allahım! Cimrilik ve korkaklıktan sana
sığınırım. Erzel-i ömürden (bunaklık günlerinden), el ve ayak tutmayıp atehe
(bunaklık) getirecek ve akıl muvazenemin bozulacağı şekilde ihtiyarlıktan sana
sığınırım. Dünyâ sıkıntılarından ve kabir azabından yine sana sığınırım."
"Allahım! Tabiat, huy hâline gelecek ve
beni lekeleyecek tamahtan ve tamah edilmeyecek şeyleri tamah etmekten ve ulaşılamayacak
şeylere tamah etmekten sana sığınırım."
"Allahım! Faydasız ilimden, huşu'suz
kalbden, kabul olunmayacak duâdan ve doymak bilmeyen nefsten sana sığınırım,
şiddetli ızdırap veren açlıktan ve kötü bir huy olan hıyânetlikten, tenbellik,
cimrilik, korkaklık, ihtiyarlık ve bunaklıktan, deccâlın fitnesinden, kabir
azabından, hayatın ve ölümün fitnelerinden sana sığınırım."
"Allahım! Yoluna girmiş, huşu' ile
senden korkan bir kalbe sâhib olmayı senden isterim. Allahım! Geniş mağfiret ve
rahmetini gerektiren şeyleri ve her günahtan selâmeti ve her iyiliğe sâhib
olmayı, Cehenneme varmayıp, Cennete ulaşmayı senden dilerim."
"Allahım! Gerilemekten, yüksekten düşüp
helâk olmaktan, sıkıntıdan, suda boğulmaktan ve bina altında kalmaktan sana
sığınırım. Hak yolundan ayrılmaktan veya dünyâlık uğrunda ölmekten sana
sığırım."
"Allahım! Kötü huy, kötü amel, kötü
hastalık ve nefsin kötü arzularından beni uzaklaştır."
"Allahım! Çetin imtihandan, helâktan,
kaza ve kaderinden ve düşmanlarımı sevindirecek imtihandan sana
sığınırım."
"Allahım! Küfürden, borçtan,
fakîrlikten, Cehennem azabından ve deccâlın fitnesinden sana sığınırım."
"Allahım! Gözümün, kulağımın, dilimin,
kalbimin, düşünce ve şehvetimin şerrinden sana sığınırım."
"Allahım! Çöl ve yolculuk komşuları
geçicidir. Dâimi ikâmetgâhımdaki kötü komşudan sana sığınırım."
"Allahım! Katı yürekli olmaktan,
gafletten, darlıktan, zillet ve miskînlikten, hakir olmaktan ve fakîrlikten
sana sığınırım. Küfür, yoksulluk, aşikâre isyan ve haktan ayrılmaktan, nifak,
riya ve gösterişten, kötü huy ve dar geçimden şöhret ve riyadan sana sığınırım.
Sağırlık, dilsizlik, körlük, cinnet, cüzzam, alalık ve benzeri kötü
hastalıklardan sana sığınırım."
"Allahım! Verdiğin ni'metin yok
olmasından, verdiğin sıhhatin bozulmasından, ani olarak gelecek musîbet ve
felaketten, gazabını mûcib olacak bütün hareketlerden sana sığınırım."
"Allahım! Cehennemin fitne ve azabından,
kabrin fitne ve azabından, fitne uyandıran zenginliğin ve fakîrliğin şerrinden,
deccâlın uyandırdığı fitnenin şerrinden ve bütün kusur, günah ve isyanlardan
sana sığınırım."
"Allahım! Ağır borçtan, düşmanımın bana
gâlip gelip sevinmesinden sana sığınırım. Muhammed'e (aleyhisselâm) ve bütün iyilere salât ve selâm olsun."
KAYNAKLAR
1) Tabakât-ül-müfessirîn (Süyûtî) sh-28
2) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-3, sh-102 vd.
3) Vefeyât-ül-a'yân cild-4, sh-207
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-3, sh-782
5) Şezerât-üz-zeheb cild-2, sh-280
6) Mîzân-ül-i'tidâl cild-3, sh-150
7) Tehzîb-ül-esmâ ve-lügu cild-2, sh-196
8) Tabakât-ül-fukahâ (Şirâzî) sh-89
9) Mir'ât-ül-cinân cild-2, sh-261
10) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-2,
sh-50
11) El-A'lâm cild-5, sh-294
12) İhyâu ulûmiddîn cild-1, sh-292
