Hac ve Umre

            Hac, lügatte herhangi birşeyi işlemeyi kasd etmek manasına gelir. Fıkıhta ise, aşağıda izahı gelecek olan menasiki (hac vazifelerini) ifa etmek için Kabeyi kasd etmektir.

Haccın hakikati ise, altı rükünden ibaret olan nüsükler (hac vazifeleridir.)

Umre ise, lügatte bir yeri ziyaret etmek manasına gelir. Fıkıhtaki tarifi ise, aynen haccın tarifi gibidir. Yani aşağıda izahı gelecek olan menasiki (umre vazifelerini) ifa etmek için Kabe’yi kasd etmektir.

Hayatta bir kere hac ve umre yapmak farzdır. Allahü teala buyuruyor ki:

“Ona (yani Beyt’e) bir yol bulabilenlerin (yani gücü yetenlerin) Beyt’i hacc etmesi, Allah’ın insanlar üzerindeki bir hakkıdır.”

“Hac ve umreyi, Allah için tam olarak yapınız.”

 

Hadis-i şeriflerde de şöyle buyuruluyor:

“Ey insanlar! Hiç şüphesiz Allah, size hac etmeyi farz kıldı. Siz de hac ediniz!”

“Hiç şüphesiz hacı, evinden çıktığı zaman attığı her adımına karşı Allah, ona bir hesene yazar ve bir günahını siler. (Hacılar) Arafat’ta vakfeye (durunca), Allahü teala, meleklere karşı onlarla iftihar eder ve buyurur ki:

“Kullarıma bakın! Bana; saçları dağınık, toz ve toprak içinde geldiler! Sizi şahit yapıyorum ki, onların günahları, yağmur damlaları ve alec’in kum taneleri kadar da olsa, affettim.”

“Onlardan biri, cemrelere taş attığı zaman, ne kadar sevab kazandığını bilmez ta ki, kıyamet gününde kendisine sevabları verilinceye kadar. Başını tıraş ettiği zaman, başından düşen her kıl için, kıyamet gününde ona bir nur verilir. Son defa Beyt’i tavaf ettiği zaman ise, annesinin onu doğurduğu günkü gibi günahlarından sıyrılır.”

“Her kim, Allah için hac eder de, refes etmez ve fıska düşmezse, anasından doğduğu günkü gibi günahlarından sıyrılır. İki umre, aralarında (işlenen günahlara) kefarettir. Mebrur olan haccın Cennetten başka karşılığı yoktur.” 

Haccın vücub şartları

Haccın vücub şartları, yani haccın bir insana farz olması için gereken şartlar şunlardır:

1- Müslüman olmak. Kâfirlere farz değildir.

2- Akıllı olmak. Delilere farz değildir.

3- Baliğ olmak. Baliğ olmamış çocuklara farz değildir.

4- Hür olmak. Kölelere farz değildir.

5- Gücün yetmesi. İmkânı olmayan fakirlere farz değildir. 

Haccın rükünleri

Haccın hem rükünleri, hem de vacibleri vardır. Aradaki fark şudur: Rükünlerden biri terk edildiği takdirde hac bozulur ve fidye vermekle sahih olmaz. Fakat vaciblerden biri terk edildiği takdirde, fidye vermek gerekir ve böylece hac sahih olur. Haccın rükünleri altı tanedir, şöyle ki:

1- İhram. Yani hacca girmeye niyet etmek. Şöyle niyet edilir: “Neveytül-hacce ve ahramtu bihi lillahi teala. Lebbeykellahümme lebbeyk. Lebbeyke la şerike leke lebbeyk. İnnel hamde ven-ni’mete leke velmülk la şerike lek.”

(Allahü teala için hac etmeye ve hac ibadetine girmeye niyet ettim. Ben, emrine amadeyim, ya Rabbi emrine amadeyim! Emrine amadeyim, senin ortağın yoktur, emrine amadeyim. Hamd, ni’met ve mülk senindir, ortağın yoktur.) Bu niyet kalb ile getirilir. Dil ile söylenmesi de sünnettir.

2- Arafat’ta vakfe yapmak. Yani orada durmak. Bunun zamanı, Zilhicce ayının 9’uncu günü “Zeval” vaktinden başlayıp, 10’uncu gününün yani kurban bayramının birinci gününün fecrine kadar devam eder.

3- İfada tavafı. (Farz olan tavaftır.) Bunun vakti, daha önce vakfe yapanlar için, Arafe gününü, Bayram gününe bağlayan gecenin yarısından itibaren başlar. Tavaf, Kabe’nin etrafında dönmek, demektir.  

Tavafın sahih olması için şu şartlara uyulması gerekir:

  a) Tavafa, “Hacer-i Esved”den başlamak.

b) Tavaf esnasında. “Kabe-i Muazzama”yı sol tarafına almak.

c) İleri gitmek suretiyle tevafı sürdürmek.

ç) Tavafı “Mescid-i Haram “ın içinde yapmak.

d) Hades ve necasetten temiz olmak. Yani cünüp ve abdestsiz olmamak. Bir de; bedende, elbisede ve basılan yerde necaset bulunmamak.

e) Setr-i avret. Yani örtülmesi gereken yerleri örtmek. Hür erkeğin avreti, diz ile göbek arasıdır. Hür kadının avreti ise, yüz ve eller hariç bütün bedendir.

f) Kabe’nin etrafında yedi kere dönmek.

g) Tavafı, Kabe’nin dışında yapmak. 

4- Sa’y. Yani yedi defa “Safa” ile “Merve” arasında gidip-gelmek. Sa’yin sahih olması için, şu hususlara riayet etmek lazımdır:

a) Sa’yin “Kudüm” veya “İfada” tavafından sonra yapılması.

b) Sa’ye, Safa’dan başlayıp Merve’de bitirmek.

c) Sa’yin 7 kere olması. Gidiş bir kere, geliş bir kere sayılır. 

5- Halk. Yani tıraş olmak. Başın en az üç kılını kırpmak veya başka bir şekilde gidermek suretiyle bu farz yerine getirilmiş olur. Ancak bunun Arafat vakfesinden ve bayram gecesinin yarısından sonra olması şarttır.

6- Tertip. Yani rükünlerin çoğunu, sırayla yapmak. Şöyle ki, niyeti haccın bütün rükünlerinden önce yapmak. Arafat vakfesini de, İfada tavafı ile saç tıraşından önce yapmak. Saiy işini de, Kudüm tavafından sonra yapılmamış ise, İfada tavafından sonra yapmak suretiyle sıraya riayet etmek gerekir. 

Haccın vacibleri

1- İhrama “Mikat”ta girmek. Sadece ihrama girmek rükündür. İhrama, “Mikaf’ta girmek ise, vacibdir.

Mikatlar şunlardır:

a) Mekke-i mükerremede bulunan kimselerin hac mikatı, Mekke’nin kendisidir. Umre mikatı ise, Mekke’nin Harem bölgesinin dışı mesela Ciranedir. Mekke’nin dışan-da kalan kimselerin hac ve umre mikatları ise şöyledir:

b) Medine-i münevvere tarafından gelenler için, “Zülhuleyfe” denilen yerdir.

c) Mısır ve Suriye tarafından gelenler için “Cuhfe” denilen yerdir.

ç) Yemen Tihame’si tarafından gelenler için “Yelemlem” denilen yerdir.

d) Yemen ve Hicaz Necdleri tarafından gelenler için, “Kam” denilen yerdir.

e) Irak tarafından gelenler için “Zat-ı ırk” denilen yerdir. 

Bu mikatlardan birisinden geçecek olan kimsenin burada ihrama girmesi gerekir. Şayet kişinin geldiği yolda bir mikat yoksa, bulunduğu yolda hangi mikatın hizasına gelirse, hizaya geldiği yer, onun mikatıdır. Şayet iki Mikatın hizasına geliyorsa en yakın olan onun mikatıdır. Yolda hiçbir mikatın hizasına gelmezse, Mekke-i mükerremeden iki merhale uzaklıktaki yer onun mikatıdır.

2- “Müzdetife”de gecelemek. Yani bayram gecesinin yarısından sonra, Müzdelife’de bir an dahi olsa durmak.

3- “Mina “da gecelemek. “Eyyam-ı teşrik” yani bayramın birinci gününden sonraki üç günün gecelerinin çoğunu Mina’da geçirmek.

4- Her üç “Cemre”ye taş atmak. Bayramın birinci günü yalnız “Cemret-ül-Akabe”ye 7 tane taş atılır. Bunun vakti bayram gecesi gece yarısından itibaren başlar.Bayramın diğer günlerinde ise, her üç cemreye, her gün ayrı ayrı olarak, 7’şer taş atılır. Bunların vakti de, her gün öğle namazının vaktinin girmesiyle başlar.

5- İhramda haram olan şeylerden sakınmak.

Esah olan kavle göre veda tavafı, vacib değil, sünnettir. Terk edildiği takdirde “Dem” vermek de, sünnettir.

 Umrenin rükünleri

1- İhram. Yani umreye girmeye niyet etmek. Şöyle niyet edilir: “Neveyt-ül-umrete ve ahramtu biha lillahi teala lebbeykellahümme lebbeyk. Lebbeyke la şerike leke lebbeyk. İnnel-hamde ven-ni’mete leke vel-mülk la şerike lek.”

(Allahü teala için umre yapmaya ve umre ibadetine girmeye niyet ettim. Ben, senin emrine amadeyim, ya Rab-bi emrine amadeyim! Emrine amadeyim, senin ortağın yoktur, emrine amadeyim. Hamd, nimet ve mülk senindir, ortağın yoktur.)

Bu niyet kalb ile getirilir. Dil ile söylenmesi ise, sünnettir. Niyet senenin bütün günlerinde yapılır. Yani senenin her gününde umre yapılabilir.Mekke’nin dışından gelenlerin, bu niyeti mikatta veya mikattan önce getirmeleri gerekir. Mekke’de olanların da, Harem, denilen bölgenin dışına çıkıp orada, mesela Cirane denilen yerde niyet getirmeleri gerekir.

2 -Tavaf. Yani yedi kere Ka’benin etrafında dolaşmak.
 

3- Sa’y. Yani yedi defa “Safa” ile “Merve” arasında gidip-gelmek. Sa’yin sahih olması için, şu hususlara riayet etmek lazımdır:

a) Sa’yin, tavaftan sonra olması.

b) Sa’ye, Safa’dan başlayıp Merve’de bitirmek.

c) Sa’yin 7 kere olması. Gidiş bir kere, geliş bir kere sayılır.

4- Halk. Yani tıraş olmak. Başın en az üç kılını kırpmak veya başka bir şekilde gidermek suretiyle bu farz yerine getirilmiş olur.

5- Tertip. Yani rükünlerinin tamamını sırayla yapmak.  

Umrenin vacibleri

1- Mikat’ta ihrama girmek.

2- İhramda haram olan şeylerden sakınmak..  

Hac çeşitleri

Hac üç şekilde yapılır, şöyle ki: 

1- İfrad haccı. Efdal yani en faziletli olan hac şekli budur. Bunu yapmak isteyen kimse, mikatta veya mikattan önce sadece hacca niyet eder. Niyet şöyledir: “Neveytül-hacce ve ahramtu bihi lillahi teala. Lebbeykellahümme lebbeyk. Lebbeyke la şerike leke lebbeyk. İnnel hamde ven-ni’mete leke vel-mülk la şerike lek.”

(Allahü teala için hac etmeye ve hac ibadetine girmeye niyet ettim. Ben, senin emrine amadeyim ya Rabbi, emrine amadeyim! Emrine amadeyim, senin ortağın yoktur, emrine amadeyim. Hamd, nimet ve mülk senindir, ortağın yoktur.)

İfrad haccını yapan kimse Mekke-i mükerremeye varıp kudüm tavafını yaptıktan sonra ihramlı olarak durur. Zamanı gelince hac menasikini yapar. Hac menasikini bitirdikten sonra ihramdan çıkar. Sonra Harem mıntıkasının dışına çıkarak, umre için niyet eder ve umre yapar.

2- Temettü’ haccı. Bunu yapmak isteyen kimse, mikatta veya mikattan önce, sadece umreye niyet eder. Niyet şöyledir: “Neveytül-umrete ve ahramtu biha lillahi teala lebbeykellahümme lebbeyk. Lebbeyke la şerike leke lebbeyk. İnnel-hamde ven-ni’mete leke vel mülk la şerike lek”

(Allahü teala için umre yapmaya ve umre ibadetine girmeye niyet ettim. Ben, senin emrine amadeyim ya Rabbi, emrine amadeyim! Emrine amadeyim, senin ortağın yoktur, emrine amadeyim. Hamd, nimet ve mülk senindir, ortağın yoktur.)

Temettü’ haccını yapan kimse, Mekke-i mükerremeye varınca; umre için tavaf ve saiy yapar, sonra tıraş olup ihramdan çıkar. Zamanı gelince; bulunduğu yerde sadece hacca niyet ederek ihrama girer ve haccını yapar. Bu şekilde temettü’ haccını yapan kimsenin, kurban kesmesi vacidir.

3- Kıran haccı. Bunu yapmak isteyen kimse, mikatta veya mikattan önce hem hac hem de umreye niyet eder. Niyet şöyledir: “Neveytül-hacce vel-umrete ve ahramtu bihima lillahi teala. Lebbeykellahümme lebbeyk. Lebbeyke la şerike leke lebbeyk. İnnel hamde ven-ni’mete leke vel-mülk la şerike lek.”

(Allahü teala için hac ve umre yapmaya ve hac ile umre ibadetlerine girmeye niyet ettim. Ben, senin emrine amadeyim ya Rabbi, emrine amadeyim! Emrine amadeyim, senin ortağın yoktur, emrine amadeyim. Hamd, nimet ve mülk senindir, ortağın yoktur.)

Kıran haccını yapan kimse; Mekke-i mükerremeye varıp kudüm tavafını yaptıktan sonra ihramlı olarak durur. Sonra zamanı gelince, hac menasikini yapar. Bu durumda umre menasiki de hac menasikinin içine girer. Dolayısıyla ayrıca umre menasikini yapması gerekmez. Kıran haccını yapan kimsenin de, kurban kesmesi vacibdir.

İhramda haram olan şeyler

Hac veya umre yapmak için niyet edip ihrama giren kimseye bazı şeyler haram olur. İhramda, haram olan şeyler şunlardır:

1- Erkeğin, dikilmiş, örülmüş veya başka bir şekilde imal edilmiş elbiseyi mutad yani normal şekilde giymesi.

2- Erkeğin, başını veya başının bir kısmını örtmesi.

3- Kadının, örtü sayılabilecek bir şeyle yüzünü örtmesi. Hem erkek hem de kadının eline eldiven giymesi.

4- Erkek ve kadının; vücuduna, elbisesine veya yatağına güzel koku sürmesi.

5- Erkek ve kadının; zeytinyağı, tereyağı, cevizyağı ve bademyağı gibi yağlarla saçını, sakalını veya yüzünün diğer tüylerini yağlaması.

6- Erkek ve kadının; baştan veya vücudun diğer yerlerinden kıl veya kılın bir kısmını herhangi bir şekilde alması.

7- Erkek ve kadının; tırnak veya tırnağın bir kısmını kesmeleri.

8- Nikah akdinde bulunmak. Erkek ve kadının; evlenmesi veya erkeğin velisi veya vekili bulunduğu birini evlendirmesi. İhramda olan kimse, ihramda olmayan kadın ve erkeğin nikahında şahitlik yapabilir.

9- Erkek ve kadının, “Cima” etmesi yani cinsi münasebette bulunması. Şehvetle öpmek, dokunmak, kucaklamak gibi cinsel ilişki arzusunu kamçılayan davranışlar da yasaktır.

10- Mekke-i mükerremede veya dışında; vahşi ve eti yenen kara hayvanına taarruz etmek, mesela; avlamak, ürkütmek ve yerini avcıya göstermek. Yine harem bölgesinin ağaç ve otlarına taarruz etmek, mesela; kesmek veya yolmak.